Edukacja pacjenta może być częścią procesu terapii lub może być prowadzona niezależnie od leczenia. Z perspektywy profesjonalnej edukacja ta jest procesem zorganizowanym. Wymaga podjęcia działań uporządkowanych w logiczną sekwencję uwzględniającą planowanie, realizację, zakończenie działań i ocenę ich efektów.

Zanim podmioty lecznicze prowadzące edukację terapeutyczną lub indywidualni edukatorzy określą szczegóły organizacyjne tej działalności, powinni osadzić ją w ramach jakichś podstaw teoretycznych związanych z uczeniem się i zmianą zachowań. Obecnie szacuje się, że istnieje około 50 teorii, do których mogliby się odwołać. Do najczęściej wskazywanych w  programach edukacji pacjenta należą następujące podejścia teoretyczne do uczenia się: behawiorystyczne, poznawcze, społecznego uczenia się, konstruktywistyczne (Miller i Stoeckel, 2016).