Psychologowie opracowali wiele modeli wyjaśniających w sposób kompleksowy, jak kształtuje się zachowanie człowieka ukierunkowane na cel. W  literaturze przedmiotu opisano co najmniej kilkanaście ujęć wykorzystywanych w psychologii zdrowia do wyjaśniania zachowań zdrowotnych.

Najstarszym modelem, nazywanym „dziadkiem wszystkich modeli zmiany zachowania zdrowotnego” (de Wit i Stroebe, 2004, s. 53) jest model przekonań zdrowotnych (Health Belief Model – HBM). Pierwsza jego wersja powstała jeszcze w latach 50. ubiegłego wieku i była odpowiedzią na zapotrzebowanie praktyczne. W  tym czasie rząd Stanów Zjednoczonych oferował darmowe, łatwo dostępne programy profilaktyczne, np. szczepień ochronnych przeciwko chorobie Heinego-Medina czy prześwietleń płuc. Okazało się jednak, że odsetek ludności korzystającej z tej możliwości był zdumiewająco mały. Model przekonań zdrowotnych miał wyjaśnić, w jaki sposób kształtuje się gotowość do udziału w akcji profilaktycznej (Rosenstock, Derryberry i  Carriger, 1959). Na poniższej rycinie przedstawiono ten model w  wersji uwzględniającej oryginalną propozycję i późniejsze uzupełnienia.